ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΚΛΑΣΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΟΝ ΚΑΣΔΑΓΛΗ

Ο Νίκος Κάσδαγλης (γ. 1928) ξεκινά με διηγήματα στην ίδια γραμμή με τη μεγάλη παράδοση της μετα-ηθογραφίας (Σπιλιάδες, 1952), ενώ έχει ήδη καταπιαστεί με τη συγγραφή του μυθιστορήματος Τα δόντια της μυλόπετρας (1955). Σε αυτό αφηγείται τις εμπειρίες ενός εφήβου που βρέθηκε στρατευμένος στις δυνάμεις της δεξιάς τον καιρό της Κατοχής. Το μυθιστόρημα εστιάζεται σε αυτόν τον ήρωα. Ύστερα από ένα εισαγωγικό κεφάλαιο, όπου ο πρωταγωνιστής αυτοπαρουσιάζεται, ακολουθεί η τριτοπρόσωπη αφήγηση των συγκρούσεων μέσα στην υπό κατοχή Αθήνα. Οι ομάδες μάχονται σκληρά, τυφλωμένες από το μίσος, τη βία και τον φόβο, στερημένες από κάθε ηθικό ιδανικό, για να επιβληθούν στον αντίπαλο. Ο νεαρός μπαινοβγαίνει στο αστυνομικό τμήμα, αλλά αρχίζει να έχει την αίσθηση της ανωτερότητας των άλλων, των “κόκκινων”.

                Το επόμενο βιβλίο έχει τον τίτλο Κεκαρμένοι (1959) και μεταφέρει τον αναγνώστη σε ένα στρατόπεδο τον καιρό που η στρατιωτική θητεία ήταν σωφρονιστική και καταπιεστική, κάτι το αντίστοιχο με την εξορία των αριστερών στη Μακρόνησο και σε άλλα στρατόπεδα. Τα επεισόδια βίας και καταπάτησης των ανθρώπινων δικαιωμάτων των νεοσύλλεκτων, η ζωή μέσα στο στρατόπεδο και μέσα στα πορνεία με σχετικά μεθύσια και με πρωταγωνιστές που ανήκουν στον υπόκοσμο, συνθέτουν τη δράση ενός καβγά όπου συγκρούονται ένας δυνάστης βετεράνος, η ΕΣΑ, ένας νεοσύλλεκτος που αυτοκτονεί και ένας απατημένος από τη γυναίκα του μάγειρας του στρατού· έξι συνολικά πρόσωπα που με τη σειρά τους αφηγούνται το ίδιο επεισόδιο ο καθένας από τη δική του σκοπιά, αλλά με τέτοιο τρόπο ώστε να ανανεώνεται συνεχώς το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Η σχέση θύτη και θύματος, η αποπνικτική ατμόσφαιρα μολονότι δεν υπάρχει φανερή περιγραφή, η βωμολοχία, όλα τα αφηγηματικά τεχνάσματα δημιουργούν ένα έργο πολύ υψηλής στάθμης.

                Ο Κάσδαγλης αρέσκεται να πειραματίζεται με το ταλέντο του. Η θέαση του κόσμου σε μια συγκεκριμένη στιγμή της ιστορίας περνά μέσα από την ψυχική προοπτική προσώπων που συχνά ανήκουν στον υπόκοσμο. Συνεπής σε ηθικές αρχές ακλόνητες (λόγου χάρη εναντίον των πυρηνικών, εναντίον της τρομοκρατίας) εκφράζει τις πεποιθήσεις του προβάλλοντας τα γεγονότα από την εντελώς αντίθετη σκοπιά, όπως όταν χρησιμοποιεί ως θέμα έναν κατατρεγμένο τρομοκράτη (Θαλάμι 1987). Οι ικανότητες του κλασικού πεζογράφου φανερώνονται καθαρά στην αφήγηση «Μακάριοι οι ελεήμονες ότι αυτοί ελεηθήσονται» (1978), όπου βάζει έναν εξόριστο στην Μακρόνησο να εξιστορεί τα κακοπαθήματά του, τα ψυχικά και σωματικά βασανιστήρια· η αναπαράσταση γίνεται με τα κλασικά εκφραστικά μέσα, με μια πειστικότητα που αποδεικνύει τα εξαίρετα αφηγηματογραφικά του προσόντα. Δεν πρόκειται για εμπειρίες προσωπικές του συγγραφέα, αλλά αυτό δεν μπορείς να το πιστέψεις. Οι εξαιρετικές του ικανότητες δοκιμάστηκαν και σε δυο αφηγήματα υπέρ των Κούρδων (1994, 1999).