Dimaras K. Th., Istoria tis Neoellinikis Logotechnias
 
Athina 2000, Ermis. Gia D. Vyzantio, ss. 323-324
 
 
 

Τα νεοκλασικιστικά θεατρικά έργα, που επιδιώκουν να φρονηματίσουν το κοινό, βρίσκονται πολύ μακριά από την κάθε λογής πραγματικότητα. Αν η εθνική ανάταση που χαρακτήριζε την εποχή μπόρεσε να τα σηκώσει, ωστόσο σήμερα ούτε ο αισθητικός κι ούτε ο ιστορικός μπορούν να βρουν καμιά ωφέλεια στο διάβασμά τους. Το μόνο έργο που βγήκε αληθινά μέσ’ από την εποχή του είναι η περίφημη Βαβυλωνία του Βυζάντιου, που πρωτοδημοσιεύθηκε στα 1836, αλλά περιγράφει το Ναύπλιο στα τέλη του Αγώνα, το 1827. Ο Δημήτριος Κ. Χατζηασλάνης, γνωστός με το όνομα Βυζάντιος, που εκφράζει την προέλευσή του, είχε γεννηθεί στην Πόλη και ήρθε στην Ελλάδα με την Επανάσταση. Οι ποικίλες απασχολήσεις του στα χρόνια του Αγώνα τού επέτρεψαν να γνωρίσει την πολύμορφη κοινωνία που άρχισε τότε να συγκροτείται. Είταν λογής άνθρωποι, από κάθε μεριά του ελληνισμού, με τις τοπικές του ο καθένας ιδέες, με τα ήθη του, με τα ιδιωματικά στοιχεία της γλώσσας του, θέμα αγαπητό της κωμωδίας. Έτειναν κι αυτοί προς κάποια σύνθεση με τον τρόπο τους, και μέσα από την ενιαία συνείδησή τους θα έφθαναν αργότερα σε μια ενιαία μορφή ζωής. Μα η ζύμωση δεν είχε ολοκληρωθεί· ο Βυζάντιος παίρνει αυτήν την στιγμή της Ελλάδας για να την περιγράψει μέσα στην κωμωδία του. Το έργο δεν έχει πλοκή: είναι στο Ναύπλιο την ημέρα που έφθασε η είδηση της ναυμαχίας του Ναβαρίνου και σε μια λοκάντα πανηγυρίζεται η καλή είδηση. Το κωμικό στοιχείο αναζητείται μέσα στην ποικιλία των ιδιωμάτων και στις παρεξηγήσεις τις οποίες προκαλεί. Ο Βυζάντιος όμως, που είταν ζωγράφος, ήξερε να βλέπει, να ξεχωρίζει τα χαρακτηριστικά, και έτσι η κωμωδία του ζωντανεύει μορφές ελληνικές. Η επιτυχία της κωμωδίας αυτής ασφαλώς δεν οφείλεται μόνο στο γλωσσικό της περιεχόμενο, γιατί αληθινά εκείνο που γοητεύει είναι η επιτυχημένη διαγραφή των χαρακτήρων του κάθε ελληνικού τόπου, όπως κιόλας παρατηρούσε ο Ροΐδης.