Θεοτοκάς Γιώργος
 
Βιογραφία
 

 

Ο Γιώργος Θεοτοκάς,  με καταγωγή από τη Χίο, γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη, όπου τελείωσε το λύκειο και το 1922 εγκαταστάθηκε οικογενειακώς στην Αθήνα, όπου σπούδασε νομικά. Μετά ταξίδεψε στην Ευρώπη και έζησε στη Γαλλία και την Αγγλία, όπου είχε τη δυνατότητα να γνωρίσει τα πνευματικά ρεύματα της εποχής. Σταδιοδρόμησε στην Αθήνα ως συνεργάτης της εφημερίδας Το Βήμα και του περιοδικού Εποχές, έγινε διευθυντής του Εθνικού θεάτρου και αργότερα πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος.

 

Ύστερα από τη μικρασιατική καταστροφή ο Θεοτοκάς οραματίστηκε την αναγέννηση του ελλαδικού κόσμου και πάνω απ’ όλα της πνευματικής ζωής. Επιθυμώντας να γίνει ο φορέας αυτής της ανανέωσης έγραψε, με το ψευδώνυμο Ορέστης Διγενής, ένα εκτεταμένο δοκίμιο με τίτλο Ελεύθερο πνεύμα, (1929) που θεωρήθηκε το μανιφέστο της Γενιάς του Τριάντα η οποία διαμορφωνόταν τότε. Η ανανέωση που οραματίστηκε, βασιζόταν στον Ελληνισμό, την Ορθοδοξία, τις λαϊκές μορφές πολιτισμού, όπως είναι τα δημοτικά τραγούδια και οι παραδόσεις και ο Μακρυγιάννης. Παρασυρμένος από το νεανικό του ενθουσιασμό δεν δίστασε να ασκήσει δριμύτατη κριτική σε παλιότερους κριτικούς της λογοτεχνίας και, όπως ήταν φυσικό, δημιούργησε πολλές εχθρότητες, αλλά και δέχτηκε και πολλούς επαίνους. Στη συνέχεια καλλιέργησε ποικίλα είδη λόγου, διακρίθηκε όμως κυρίως ως δοκιμιογράφος. Το αφηγηματικό του έργο αποτελείται από πέντε μυθιστορήματα και ένα τόμο διηγημάτων.

 

Ο Θεοτοκάς υπερασπίστηκε με πάθος την τέχνη του μυθιστορήματος, επειδή πίστευε ότι με αυτό το είδος θα έφερνε στο προσκήνιο πολλούς και διαφορετικούς τύπους ανθρώπων. Έτσι και το πρώτο του, δίτομο μυθιστόρημα Η Αργώ (1936), δεν έχει κεντρικό πρόσωπο, αλλά αποτέλεσε μια «τοιχογραφία εποχής». Αυτό το έργο αποτέλεσε την εφαρμογή στην πράξη όλων όσων διατύπωσε θεωρητικά στο Ελεύθερο πνεύμα.  Ο συγγραφέας, εδώ, μεταφέρει τις ανησυχίες και τις ιδεολογικές συγκρούσεις των νέων μιας φοιτητικής συντροφιάς με το συμβολικό όνομα του μυθικού καραβιού («Αργώ»). Η πλοκή δομείται πάνω στην ιστορία μιας αστικής οικογένειας, των Νοταράδων, που αποτελεί το πλαίσιο, στο οποίο συμπεριλαμβάνονται χαρακτηριστικοί κοινωνικοί τύποι της εποχής, διάφορων τάξεων και πολιτικών πεποιθήσεων, αστοί, μικροαστοί, πρόσφυγες, καθηγητές, φοιτητές.  Τον μύθο αφηγείται ένας παντογνώστης αφηγητής, ενώ η σύγχρονη ιστορία ενσωματώνεται στη δράση του μυθιστορήματος. Ο τόπος στον οποίο διαδραματίζεται η δράση είναι η Αθήνα. Ο συγγραφέας τηρεί ίσες αποστάσεις από τα πρόσωπα προσπαθώντας να δειχτεί αμέτοχος. Γι’ αυτό κατηγορήθηκε από πολλούς κριτικούς που ταύτισαν την αποστασιοποίηση που επεδίωκε ο Θεοτοκάς με την αντικειμενικότητα. Η αμεροληψία υπήρξε αναμφίβολα σταθερός στόχος του Θεοτοκά. Αντίθετα στο Δαιμόνιο (1938), αφηγητής είναι ο πρωταγωνιστής που εκθέτει απόψεις και περιστατικά που ο ίδιος βίωσε.

 

Στα σημαντικά κείμενα του Θεοτοκά ανήκει ο Λεωνής (1940), μυθιστόρημα με πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία στο οποίο παρουσιάζονται οι ανησυχίες του εφήβου Λεωνή που μεγάλωσε στην Κωνσταντινούπολη σε μια ιδιαίτερα ταραγμένη εποχή. Ο πόλεμος, καταλυτικό γεγονός στη ζωή του ήρωα, τον υποχρεώνει να αντιδράσει μέσω της τέχνης. Αρκετοί μελετητές το θεωρούν ως το αρτιότερο έργο του, ίσως γιατί σε αυτό ο συγγραφέας πετυχαίνει να συγκεράσει επαρκώς τον κριτικό στοχασμό και την ευαισθησία. Αρκετά χρόνια αργότερα εξέδωσε το μυθιστόρημα Ασθενείς και Οδοιπόροι (1964) που αναφέρεται στην εποχή του πολέμου και στα γεγονότα που ακολούθησαν. Και σε αυτό τον απασχολεί το θέμα του Ελληνισμού και της Ορθοδοξίας, που χαρακτηρίζει το ιδεολογικό σύμπαν του Θεοτοκά.

 

Παράλληλα ο συγγραφέας με ιδιαίτερο ζήλο ασχολήθηκε με το θέατρο και συνέχισε το δοκιμιακό του έργο. Έγραψε πολλά θεατρικά έργα, ανάμεσα στα οποία ξεχωρίζουν Το παιχνίδι της τρέλας και της φρονιμάδας, όπου προσπάθησε να εκμεταλλευτεί τους βυζαντινούς θρύλους, Το γιοφύρι της Άρτας κ.ά. Από τα πιο γνωστά του δοκίμια είναι το Δοκίμιο για την Αμερική (1954) και το Ταξίδι στη Μέση Ανατολή και το Άγιον Όρος (1961).