«Ο Ψυχάρης είναι μια σύνθετη φυσιογνωμία, από τις πιο σύνθετες, τις πιο πολύπλευρες της πνευματικής μας ιστορίας. Είναι, νομίζω, και τούτο ένας από τους λόγους για τους οποίους παρεξηγήθηκε τόσο πολύ όσο ζούσε. Η ελληνική πνευματική ζωή στον καιρό του δεν είταν —ούτε και σήμερα, άλλωστε, είναι— πολύ εξοικειωμένη με σύνθετες καταστάσεις, σύνθετες έννοιες, σύνθετες προσωπικότητες. Κοιτάζει τα πράματα σχηματικά· χωρίζει με τρόπο απλουστευτικό τις έννοιες λ.χ. "σκέψη" και "συναίσθημα", "τέχνη" και "επιστήμη", "θεωρία" και "πράξη" και βρίσκεται σε αμηχανία όταν τις βλέπει να συμπλέκονται και να συγχωνεύονται σε μορφές που δεν χωρούν σ' αυτές τις εύκολες κατατάξεις.
Ένας άνθρωπος σαν τον Ψυχάρη, τι είναι; Ο καθένας, βέβαια, θα απαντήσει πως είναι συγγραφέας —τι είδος όμως συγγραφέας; Επιστήμονας; Κριτικός; Ρεαλιστής αφηγητής; Λυρικός πεζογράφος; Αγωνιστής μιας ιδεολογίας; Ποιαν εκδήλωσή του θα θεωρήσουμε ως πρωτεύουσα; [...]
Για να τον καταλάβουμε λοιπόν, ας έχουμε, πρώτα-πρώτα, στο νου αυτήν τη συνθετική φύση που ενώνει αυθόρμητα και συνταιριάζει ιδιότητες, τις οποίες συνηθίσαμε να συναντούμε σε διαφορετικές κατηγορίες προσώπων. Ας μη ζητήσουμε να ξεχωρίσουμε ως πρωτεύουσα τη μιαν απ' αυτές. Πρωτεύουσα, εδώ, είναι μονάχα η ίδια η προσωπικότητα του Ψυχάρη. Ισότιμα συστατικά στοιχεία της είναι οι τρεις κύριες πλευρές που συνήθως διακρίνουν σ' αυτήν οι μελετητές: ο επιστήμονας, ο λογοτέχνης, ο ηγέτης ενός αναμορφωτικού ιδεολογικού κινήματος. Θα ήθελα να προσθέσω και μια τέταρτη που μου φαίνεται εξίσου σπουδαία: τον Ψυχάρη δάσκαλο μιας ηθικής στάσης στο στίβο του πνεύματος και των ιδεών. [...]
Σαν λογοτέχνης, ο Ψυχάρης μπορεί να μας αρέσει ή να μη μας αρέσει· δεν νομίζω όμως πως είναι δυνατό να του αμφισβητήσει κανείς, στα σοβαρά, την αξιόλογη θέση που κατέχει στην ιστορία των γραμμάτων μας. Έχει φαντασία, δύναμη, συνθετικήν ικανότητα αναμφισβήτητη και μιαν αρετή που σπανίζει στη λογοτεχνία μας: χιούμορ. Έχει γνήσιες συναισθηματικές εξάρσεις, που του τις εμπνέουν οι ομορφιές της γυναίκας και της φύσης. Οι πολυσέλιδοι τόμοι του μπορεί να κουράζουν το σημερινό αναγνώστη, αλλά περιέχουν εξαίρετα κομμάτια που πιστεύω ότι δεν θα λησμονηθούν. Η μεγαλύτερη όμως συμβολή του στην τέχνη των γραμμάτων είναι ότι μας έκαμε να συνειδητοποιήσουμε τη σημασία του λογοτεχνικού πεζού λόγου και πιο ειδικά την αξία και την έννοια του μυθιστορήματος. Με το έργο του έθεσε, στην Ελλάδα, τα προβλήματα της πεζογραφίας, όπως ο Σολωμός είχε θέσει, παλαιότερα, τα προβλήματα της ποίησης. Μας ανάγκασε να τα σκεφτούμε, να τα βασανίσουμε· δημιούργησε το καινούριο αισθητήριο του ζωντανού πεζού λόγου· εγκαινίασε την ιστορία της πεζογραφίας της δημοτικής. Ολόκληρη η ανάπτυξη του νεοελληνικού μυθιστορήματος οφείλεται στην αρχική ώθηση που έδωσε αυτός και στο δίδαγμά του.»