«[...] Ο Γρηγόριος Ξενόπουλος [...] είναι για μας τους νεώτερους ο άνθρωπος που αφιέρωσε θαρραλέα τη ζωή του ολάκερη στην υπηρεσία των ελληνικών γραμμάτων. Είναι, ακόμα περισσότερο, ο άνθρωπος που πέτυχε το μεγάλο κατόρθωμα να πείσει το ελληνικό κοινό πως δεν είναι καθόλου αδύνατο να βγουν και μεσ' από τα σπλάχνα του λαού μας δημιουργήματα πνευματικά κι ανώτερα. Κ' είναι, πάνω απ' όλα, ο άνθρωπος που εγκαινίασε ωρισμένους δρόμους, έσπασε μιαν αρτιγέννητη κι' όμως επικίνδυνα διεστραμμένη παράδοση, κι' ανέβασε στο φως του προσκηνίου, με το θέατρο και με το μυθιστόρημα, τη νεόπλαστη κοινωνική μας ζωή. Και σε τούτο ακριβώς βρίσκεται η ιστορική του σημασία. Δεν πρόκειται ούτε για μια τοποθέτηση χρονολογική, ούτε για μια εκλογή κοινωνικού περιβάλλοντος σα θέματος απλής λογοτεχνικής επεξεργασίας. Η στροφή του Ξενοπούλου προς τη ζωή των νεοελληνικών αστικών κέντρων σημειώνει την απαρχή της αφύπνισης ενός λαού που αρχίζει ν' αποχτάει πολιτισμένη συνείδηση του κοινωνικού εαυτού του κι' εξαίρεται σε τέτοιο βαθμό πνευματικής αξιοπρέπειας ώστε να ξυπνάει μέσα του τον εγωισμό τον αγνό και δίκαιο, τον αυτοσεβασμόν εκείνο, που είναι η προϋπόθεση κάθε εκπολιτισμού μελλούμενου και κάθε ανθρωπιάς. [...]
Τη μορφωτική του αποστολή πραγματοποίησε αισθητικά ο Ξενόπουλος με την εξαιρετικά καλλιτεχνική τελειοποίηση της φόρμας. Νωρίτατα, από τα πρώτα του κιόλας έργα, έδειξε πως είτανε προικισμένος με μια καλαισθησία σπάνια, μιαν αίσθηση του μέτρου, της ισορροπίας, της αρχιτεκτονικής, πολύτιμες. Πραγματοποίησε έναν τύπο διηγήματος, και μυθιστορήματος προπάντων, τελειωμένον απόλυτα. Η έμφυτή του καλλιτεχνική ευαισθησία τον (οδήγησε με σιγουριά και στο ζήτημα του γλωσσικού οργάνου. Έγραψε στη δημοτική. Έτσι, πολύπλευρα, μαστορικά, προσέγγισε όσο κανένας άλλος την καρδιά του κόσμου. Γιατί υπάρχει στον αναγνώστη, έστω και τον πιο απληροφόρητο, μια υποσυνείδητη, θάλεγε κανείς, διαίσθηση της ωμορφιάς. Την ωμορφιά τούτη, όχι τη βαρειά και μοιραία, αλλά την ελαφρή, τη χαριτωμένη, την κομψή, πραγματοποίησε ο Ξενόπουλος με το συγγραφικό του έργο. Είταν ό,τι καλλίτερο μπορούσε να προσφερθεί στο παρθένο ακόμα εκείνο ελληνικό κοινό. Κι' ο συγγραφέας που θα του δώσει τη γεύση του ποιητικού κάλλους σε δόσεις βαρύτερες αλλά με την ίδια έκταση, και την ίδια επιτυχία, καθώς μας το δείχνει η απτή πραγματικότητα, δεν παρουσιάστηκε ακόμα...»