Πολίτης Λίνος, Ιστορία της Νεοελληνικής λογοτεχνίας
 
(13η ανατύπωση) Αθήνα 2003, ΜΙΕΤ
 
 
 

«Θα ήταν λάθος να δούμε τον Κοραή σαν τον σοφό που απομονώνεται στο γραφείο του. […] Είναι ιδιοσυγκρασία κατά βάθος ορμητική και φλογερή, η κλασική του όμως παίδευση, η πείρα ζωής, και οι φιλελεύθερες και οι δημοκρατικές του ιδέες τον οδηγούν προς την μεσότητα και του δημιουργούν μια πνευματική ισορροπία. Η λύση που προτείνει στο γλωσσικό ζήτημα, η «μέση οδός», είναι κι αυτή μια λύση δημοκρατική, σύμφωνα με τις ιδέες του. Το να απομακρύνεσαι από την κοινή είναι «τυραννικόν», αλλά και το να «χυδαΐζεις» είναι «δημαγωγικόν». Ανάμεσα στους «ολιγαρχικούς» και τους «οχλοκρατικούς» ο Κοραής τάσσεται με την καλώς εννοούμενη «δημοκρατία». Όλα τα μέλη του έθνους πρέπει να μετέχουν στη γλώσσα με «δημοκρατικήν ισότητα». Έτσι, στην πράξη, για βάση της γραφομένης γλώσσας παίρνει οπωσδήποτε την κοινή, την ομιλουμένη· αλλά τα έθνη, λέει, τότε μόνο μπορούν να ονομάζονται φωτισμένα «όταν φέρωσι την γλώσσαν αυτών εις τελειότητα». Και αυτό θα γίνει με τον «καλλωπισμό», τον «κτενισμό και στολισμό της γλώσσης». Ως εδώ δεν θα είχε κανείς αντίρρηση· όλο το δεύτερο μέρος του περίφημου «Διαλόγου» του Σολωμού, τη θεωρία ίσια ίσια αυτού του «καλλωπισμού» και της γλωσσικής καλλιέργειας αναπτύσσει. Αλλιώς όμως αντικρίζει τη γλώσσα ο ποιητής και αλλιώς ο γραμματικός, όσο βαθύς και όσο ζωντανός κι αν είναι. Ενώ ο Σολωμός αποζητά ένα βάθεμα κι ένα πλούτεμα εσωτερικό, ο καλλωπισμός του Κοραή είναι γραμματικός μονάχα και περιορίζεται στην αποκατάσταση των λαϊκών λέξεων στους αρχικούς όσο γίνεται τύπους (μάτι – ομμάτιον, ψάρι – οψάριον, θέλω καταντήσειν κτλ.). Ωστόσο μένει πάντα η γλώσσα του Κοραή πολύ περισσότερο κοντά στην κοινή, και εκείνοι που τους χτύπησε περισσότερο και που τον κτύπησαν περισσότερο ήταν οι «μιξοβάρβαροι» αρχαϊστές. Απάνω στην κοραϊκή γλώσσα μορφώθηκε η «καθαρεύουσα» των πρώτων χρόνων του ελληνικού κράτους. Αλλά η «λύση» του Κοραή δεν οδήγησε στην πραγματική λύση. Η βάση της ήταν πολύ τεχνητή, γραμματική· κι έξω απ’ αυτό, όσο περνούσαν τα χρόνια οι λόγιοι του ελεύθερωμένου κράτους εγκατέλειπαν ολοένα και πιο πολύ τις μετριοπαθείς αρχές του Κοραή και επέστρεφαν στον αρχαϊσμό». (σελ. 100)