Karvelis Takis, «I poiisi tis «pollaplasiastikis evaisthisias» kai tis «lyrikis afairesis»», Defteri anagnosi
 
Dokimia, Athina 1984, Kastaniotis. Ss. 96-98
 
 
 

                Αν θα 'θελε κανείς να επισημάνει συνοπτικά μερικά από τα βασικά χαρακτηριστικά της ποίησής της πριν από τη συλλογή Το τελευταίο σώμα μου, θα μπορούσε να ξεχωρίσει τα έξης: α) Αυστηρή οργάνωση του ποιήματος και προοδευτική ανέλιξή του. β) Στάση, βιωματικά, καβαφική και γλώσσα μικτή, με καθαρευουσιάνικους ακκισμούς, και γυμνή από κάθε έκδηλη συναισθηματική φόρτιση, γ) Διαλεκτική ανάπτυξη του ποιήματος, που ξεκινά συνήθως από το συγκεκριμένο, το υλικό, για να καταλήξει στο αφηρημένο, το εσωτερικό. Σ' αυτή τη διαλεκτική εναλλαγή του είναι που παίζεται, και κερδίζεται ή χάνεται, το ποίημα. Τεχνική που, κατά την άποψή μου, αφορμάται από την ποίηση του Παπατσώνη· εντούτοις, με την πάροδο του χρόνου και από συλλογή σε συλλογή καλλιεργήθηκε συστηματικά από την Κική Δημουλά και κατέληξε σε προσωπικό επίτευγμα και άθλο. Αν η γραφή αυτή αποφεύγει την ψυχρότητα και λειτουργεί ποιητικά, αυτό, νομίζω, οφείλεται στους μηχανισμούς της «πολλαπλασιαστικής ευαισθησίας» και της «λυρικής αφαίρεσης». Με τον πρώτο όρο εννοώ το πώς η Κ. Δημουλά κατορθώνει, αφορμώμενη από τα πιο ασήμαντα ερεθίσματα, να προκαλεί τη γέννηση του ποιήματος και να το αναπτύσσει με μια δημιουργική προσθετική ικανότητα. Με το δεύτερο, το πώς και πάλι κατορθώνει, στις πιο ευτυχισμένες στιγμές της ποίησής της, να προχωρεί συμφύροντας τον εξωτερικό κόσμο με τον εσωτερικό, αποτυπώνοντας τις πιο λεπτές αποχρώσεις (βλ. και το απόσπασμα από το ποίημα «Τα δεμένα»).

                Η συλλογή Το τελευταίο σώμα μου έρχεται σαν απολογισμός, σαν ένα καταστάλαγμα και κοίταγμα προς το παρελθόν, που έχει χαθεί, και το μέλλον, που μένει απόκρυφο: Το προανάκρουσμα γίνεται με το πρώτο ποίημα «Παν-κλάμα». Βασικό μοτίβο του: η αίσθηση του χρόνου που φεύγει, η προετοιμασία γι αυτό που έρχεται. Το ποίημα, ισορροπημένο εσωτερικά, αφήνει ακόμη ρωγμές και στις φωνές της καθαρής ποίησης: «Τι συμβαίνει; ...ετοιμάζω μεγάλο ταξίδι./ Με τις ίδιες κινήσεις που κάνει κανείς / όταν μένει. / Στη βαθιά μακρινή αλλαγή μου πηγαίνω... ετοιμάζουν μεγάλο αμφορέα οι στάχτες». Το ίδιο κλίμα θα διατηρηθεί και στα υπόλοιπα ποιήματα. Τα ερεθίσματα παραμένουν σχεδόν πάντοτε τα ίδια: η θλιμμένη επιστροφή των παραθεριστών στην Αθήνα, ένα άγαλμα γυναίκας, οι πορτοκαλιές της Σπάρτης και τα ερείπια του Μυστρά, παλιές φωτογραφίες, εικόνες θαλασσινές ή τοπιογραφίες, ή μετάπτωσι των εποχών κτλ. Η αντίδραση σ' αυτά τα ερεθίσματα θα εξακολουθήσει να γίνεται με τον ίδιο πάντοτε τρόπο, όχι όμως και την ίδια τεχνική. Όπως σημείωσα και πιο πάνω, ο υλικός κόσμος αποτελεί για την Κ. Δημουλά το έναυσμα που κινητοποιεί τον ψυχικό της κόσμο και γίνεται ποίηση με την ιδιάζουσα χρήση της «πολλαπλασιαστικής ευαισθησίας» και της «λυρικής αφαίρεσης». Αυτή η γνώριμη ποιητική της γραφή σε ορισμένα ποιήματα διατηρείται, ενώ σε άλλα διαφοροποιείται. Σ’ αυτή τη δεύτερη κατηγορία ποιημάτων η εσωτερική, ισορροπημένη και γεμάτη ευαισθησία γραφή αντικαθίσταται από την ειρωνεία (λ.χ. «Το πλησιέστερο»), από παραθέσεις αντίθετων η ομόηχων λέξεων («ηρεμούν ερημώνοντας όλα», «απ' το πολύ κούμπωνε ξεκούμπωνε / την προφύλαξη, την επιφύλαξη / τη διαφύλαξη κούμπωνε ξεκούμπωνε»), από τυποποιημένους ή κορεσμένους από τη χρήση στίχους («βραχυκυκλώνεται το σώσον / τρομάζει μια μικρή λιποψυχία στο παράθυρο / αφήνει αργά το κουρτινάκι της να πέσει», «εγώ, όταν θα μεγαλώσω / θα γίνω Σεπτέμβριος, έλεγε ο Αύγουστος»).

                Η ποιητική γραφή της Κικής Δημουλά είναι ήδη αποκρυσταλλωμένη στην προηγούμενη συλλογή της Το λίγο τον κόσμου. Με Το τελευταίο σώμα μου η Κ. Δημουλά βρέθηκε σ' ένα αποφασιστικό και κρίσιμο για την ποίησή της μεταίχμιο. Σ’ αυτό το μεταίχμιο δεν κατατάσσω το χώρο μέσα στον όποιο κινήθηκε ως τώρα κι εξακολουθεί ακόμα να κινείται. Παρέμεινε σχεδόν αναλλοίωτος και περιστράφηκε πάντοτε, αγνοώντας την επικαιρότητα και τις τρομακτικές εμπειρίες της, γύρω από τα αιώνια προβλήματα του ανθρώπου, που είναι συνυφασμένα με το χρόνο, την καθημερινή τριβή και φθορά, έτσι όπως αυτή συμβαίνει γύρω και μέσα μας. Πιο πολύ όμως έχω στο νου μου την ποιητική της γραφή, που τη βλέπω να μπαίνει σε μια δοκιμασία από τη στιγμή που ξεπέρασε τα όρια της ισορροπίας που είχε κατακτήσει με τις δύο προηγούμενες ποιητικές της συλλογές.