Ο Μενέλαος Λουντέμης (φιλολογικό ψευδώνυμο του Δημήτρη Βαλασιάδη) γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη από εύπορη οικογένεια της Πόλης που χρεοκόπησε μετά από την εγκατάστασή της στο ελληνικό κράτος. Σε παιδική ηλικία έζησε για λίγο στο κρατικό οικοτροφείο της Έδεσσας, σύντομα όμως αναγκάστηκε να μπει στη βιοπάλη, κάνοντας διάφορα επαγγέλματα, όπως γραμματοδιδάσκαλος, ψάλτης και εργάτης στα τεχνικά έργα του Γαλλικού ποταμού. Πήρε μέρος στην Εθνική Αντίσταση και εντάχθηκε στο ΕΑΜ, όπου διετέλεσε και γραμματέας της οργάνωσης διανοουμένων. Κατά τη διάρκεια του εμφυλίου εξορίστηκε στη Μακρόνησο και τον Άη Στράτη και το 1958 πέρασε από δίκη για το βιβλίο του Βουρκωμένες μέρες, στο οποίο περιγράφει αδρά τα βάσανα των διανοουμένων. Την περίοδο 1958 - 1974 έζησε αυτοεξόριστος στη Ρουμανία, ενώ κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του Παπαδόπουλου του είχε αφαιρεθεί η ελληνική ιθαγένεια. Πέθανε στην Αθήνα το 1977 από καρδιακή προσβολή.

Ο Λουντέμης εμφανίστηκε στα γράμματα μετά το ’30 με δημοσιεύσεις ποιημάτων και διηγημάτων στο περιοδικό Νέα Εστία. Το 1938 εξέδωσε τη συλλογή διηγημάτων Τα πλοία δεν άραξαν, για την οποία τιμήθηκε με το Μέγα Κρατικό Βραβείο Πεζογραφίας. Τιμήθηκε επίσης με το βραβείο της Χρυσής Δάφνης Πανευρώπης (Παρίσι 1951). Το σύνολο του έργου του καλύπτει όλα σχεδόν τα είδη του γραπτού λόγου (πεζογραφία, ποίηση, δοκίμιο, θέατρο, παιδική λογοτεχνία, μετάφραση κ.α.).

Ο Μενέλαος Λουντέμης ανήκει στους Έλληνες λογοτέχνες του μεσοπολέμου που στράφηκαν προς τον κοινωνικό ρεαλισμό. Επιλέγει συνειδητά ένα «ερασιτεχνικό» τρόπο γραφής, αφού, όπως ο ίδιος υποστήριζε, δε τον ενδιαφέρει η Τέχνη αλλά η καταγραφή της πραγματικότητας και η κατάδειξη της κοινωνικής ανισότητας. Γράφει χαρακτηριστικά το 1943: «Θα μείνω πρωτογονικός και ανήμερος, δεν θα κάνω ποτέ Τέχνη, αλλά Αλήθεια (με μεγάλα γράμματα) και Ζωή (με πιο μεγάλα και ματωμένα γράμματα». Ως το τέλος της ζωής του έγραφε με βάση τις εμπειρίες και τα συναισθήματά του, θέτοντας σε δεύτερη μοίρα το μύθο και τις τεχνικές λεπτομέρειες.

Στο σύνολο του έργου του δεσπόζει η τάση του να στρέφεται εξ’ ολοκλήρου γύρω από ένα κεντρικό πρόσωπο-αφηγητή (που συνήθως παραπέμπει στον ίδιο το συγγραφέα), που ανήκει στους περιθωριακούς τύπους των καταπιεσμένων κοινωνικά στρωμάτων και το οποίο μας δίνει την προσωπική του οπτική της μοναξιάς, του ανεκπλήρωτου του έρωτα και της δυστυχίας του κόσμου. Όπως σημειώνει ο Β. Χατζηβασιλείου, «το καίριο δράμα στα διηγήματα ή στα μυθιστορήματά του είναι η στέρηση του αφηγητή – πρωταγωνιστή – συγγραφέα, ο οποίος δεν κουράζεται να μεταφέρει από βιβλίο σε βιβλίο την κατάστασή του και να μέμφεται τους πάντες για την τύχη του».

Το έργο του είναι έντονα επηρεασμένο από την ευρωπαϊκή λογοτεχνία του ρεύματος του σοσιαλιστικού ρεαλισμού (Κνουτ Χάμσουν, Μαξίμ Γκόρκι, Παναΐτ Ιστράτι κ.α.): ρεαλιστική απεικόνιση τοπίων και προσώπων με έντονη αισθηματολογία που αγγίζει κάποτε το μελοδραματισμό, βιωματική γραφή, ηθογραφικά και συμβολικά στοιχεία.

Στις δύο πρώτες συλλογές διηγημάτων Τα πλοία δεν άραξαν (1938) και Περιμένοντας το ουράνιο τόξο (1940) κυριαρχεί στη θεματολογία του το κοινωνικό περιθώριο με έντονα αυτοβιογραφικά στοιχεία, ενώ στο έργο του Καληνύχτα Ζωή, με υπότιτλο «Ιστορία μιας ψυχής και της ψυχής μου», προσθέτει έναν καινούριο κοινωνικό τύπο, τον κοσμοπολίτη του πλούσιου θέρετρου. Σε έργα του, όπως το Συννεφιάζει (1947) και το Ένα παιδί μετράει τ’ άστρα (1956-1957) αξιοσημείωτη είναι η ψυχογραφική τεχνική του που δημιουργεί ολοκληρωμένους, ζωντανούς χαρακτήρες, οι οποίοι συναπαρτίζουν μια ολόκληρη μικρή κοινωνία. Στα έργα Οδός Αβύσσου (1962) και Οι ήρωες κοιμούνται ανήσυχα (1974) εγκαταλείπει το περιθωριακό στοιχείο και προσανατολίζεται σε μια διαφορετική κατηγορία αποβλήτων: τους καταδιωγμένους αγωνιστές της αριστεράς.

Ο Μενέλαος Λουντέμης είναι από τους πολυγραφότερους Έλληνες συγγραφείς. Βιβλία του μεταφράστηκαν σε πολλές γλώσσες, κυρίως στις ανατολικές χώρες, όπως η Πολωνία, η Ρουμανία, η Βουλγαρία κ.α. Επίσης, κάποια απ’ αυτά μεταφράστηκαν στα κινέζικα και στα βιετναμέζικα. Στην δυτική Ευρώπη δημοσιεύθηκαν αρκετά αποσπάσματα από το έργο του, κυρίως σε καλλιτεχνικά περιοδικά και εφημερίδες. Tο μυθιστόρημα του Ένα παιδί μετράει τα’ άστρα έχει μεταφραστεί και στα γερμανικά, ενώ κάποια ποιήματα του μελοποιήθηκαν.