Χατζοπούλου Λίτσα, «Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής»
 
 
Η παλαιότερη πεζογραφία μας. Από τις αρχές της ως τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, Τομ. Δ΄ (1830-1880), Εκδόσεις Σοκόλη, Αθήνα 1996, Σσ.18-19
 
 
Αναμφίβολα, ο πιο άρτια διαγεγραμμένος λογοτεχνικός χαρακτήρας στην πεζογραφία του Ραγκαβή είναι ο συμβολαιογράφος Τάπας. Η συμπεριφορά του αιτιολογείται επαρκώς και η μεταστροφή του είναι πειστική, καθώς στηρίζεται στην ανατροπή των δεδομένων που υπαγόρευαν τις πράξεις του ως ένα χρονικό διάστημα. Επιπλέον, είναι ο μοναδικός ήρωας που έχει -ψυχολογικό βάθος και που ο λόγος του διαφοροποιείται από τον λόγο του αφηγητή. Το διήγημα, όμως, στο σύνολο του παρουσιάζει μια σημαντική ανισότητα. Ο Τάπας και ο Γεράσιμος, οι «κακοί» ήρωες, προβάλλουν ως αληθινοί ανθρώπινοι χαρακτήρες σε αντίθεση με τους «καλούς» (Ροδίνης, Βοράτης) που δεν καταφέρνουν να ενσαρκωθούν σε πραγματικούς τύπους αποβάλλοντας τη τους υπόσταση. Ιδιαίτερα ο Ροδίνης φαίνεται εντελώς ανίκανος ακόμη και να συλλάβει τις πραγματικές διαστάσεις της περιπέτειας του. Είναι μεν θύμα μιας δικαστικής πλάνης, αλλά τα λόγια και η στάση του θυμίζουν περισσότερο έναν ιερομάρτυρα που διώκεται για την πίστη του. Σχηματίζει κανείς την εντύπωση ότι ο Ροδίνης θυσιάζεται για μιαν υψηλή ιδέα ή για έναν ευγενή σκοπό, ενώ στην πραγματικότητα υφίσταται τις συνέπειες μιας καλοστημένης παγίδας. Άλλωστε, όπως η πτώση του από την ευτυχία στη δυστυχία είναι προϊόν συγκυριών και συνθηκών που λειτουργούν ανεξάρτητα από τον ίδιο, έτσι και η σωτηρία του οφείλεται σε ανάλογους συσχετισμούς γεγονότων. Με άλλα λόγια, ο Ροδίνης δε θριαμβεύει δια της καλοσύνης και των αρετών του, ούτε δικαιώνεται χάρη στην ηθική του συμπεριφορά· είτε ως καταδικασμένος είτε ως αθωωμένος είναι θύμα των περιστάσεων. Για την ακρίβεια, το ήθος του δεν παίζει κανένα ρόλο στην υπόθεση. Εν τέλει, η σύγκρουση που κυριαρχεί στο διήγημα δεν είναι η σύγκρουση καλού (Ροδίνης) — κακού (Τάπας), αλλά η σύγκρουση δύο κακών με διαφορά βαθμού (Γεράσιμος-Τάπας).
Η χειραγώγηση της αναγνωστικής ανταπόκρισης που επιχειρείται μέσω της περιγραφής των πλασματικών χαρακτήρων δεν εξυπηρετεί μόνο τις ανάγκες της πλοκής. Κάθε ήρωας, βέβαια, παίζει ένα συγκεκριμένο ρόλο στην ιστορία και για τον λόγο αυτό πρέπει να προκαλέσει τη συμπάθεια, την αντιπάθεια ή την ειρωνεία του αναγνώστη. Πέρα, όμως, από αυτό, εκπροσωπεί ή προβάλλει και μια συγκεκριμένη ιδεολογία, κοσμοθεωρία ή ηθική αντίληψη. Συνεπώς, η αξιολογική τοποθέτηση του αναγνώστη απέναντι σε κάθε ήρωα προεκτείνεται και στην ιδεολογική θέση που εκείνος πρεσβεύει.
Στην πεζογραφία του Ραγκαβή δεν υπάρχει ριζική αντιπαράθεση του αφηγητή και των πλασματικών χαρακτήρων σε ιδεολογικά θέματα. Οι ιδεολογικές συγκρούσεις εντοπίζονται ανάμεσα στους ήρωες ενός διηγήματος (στη «Λέιλα», λ.χ., η θεολογική αντίληψη περί ηγεμόνος που πρεσβεύει ο Ιράς αντιπαρατίθεται στον μακιαβελισμό της Λέιλας και του Αδσίτ) και ο αφηγητής συμμερίζεται και προβάλλει την ιδεολογία των ηρώων, τους οποίους έχει παρουσιάσει κατά τρόπον ώστε να προσελκύσει τη συμπάθεια του αναγνώστη. Έτσι, οι πλασματικοί χαρακτήρες αποτελούν τον συνδετικό ιστό που επιτρέπει στον αναγνώστη να μεταβεί από την πλοκή και την περιπέτεια στο ιδεολογικό υπόστρωμα του έργου ή, με άλλα λόγια, από το αισθητικώς τερπνό στο ηθικώς ωφέλιμο.