«Όταν βρισκόμαστε εμπρός στο τελειωμένο, το ανέκκλητο λογοτεχνικό επίτευγμα, δύσκολα θα μπορούσαμε να το φανταστούμε με διαφορετική στολή. Ο συγγραφέας δίνεται ολόκληρος στη μορφή και τραγουδεί το σκοπό που έχει προκρίνει. Όμως, όσοι έχουν οικειωθεί την πολύπλευρη προσφορά του Καζαντζάκη στα γράμματά μας δεν αισθάνονται δεσμευμένοι από κανενός είδους μορφική αποκλειστικότητα. Ο Καζαντζάκης δεν είναι πρωτεϊκός μόνο ως συγγραφέας. Πρωτεϊκή είναι και η εκάστοτε λογοτεχνική προσφορά του. Όλες οι μορφές του λόγου θαρρείς πως συνεργάζονται και αλληλοβοηθούνται, για να αναδώσουν από τη διασταύρωση και την αλληλογονιμοποίησή τους το άψογο επίτευγμα που τρέφει πολλές πείνες του πνεύματος. Ο Βίος και πολιτεία τον Αλέξη Ζορμπά που εχαρακτήρισα χρονικό είναι μαζί και έπος και απομνημόνευμα και παραμύθι και θεατρική δημιουργία, ακόμη και ταξιδιωτική εντύπωση από τους χώρους της ζωής και του πνεύματος. Είναι όλα αυτά μαζί ο Ζορμπάς, αλλ' είναι κυρίως, όπως μας δόθηκε, ένα άρτιο μυθιστόρημα που ζητεί να δέσει γενιά με τη ρωμαλέα αλλά μ' όλα ταύτα παραμερισμένη παγκόσμια παράδοση του μυθιστορήματος. Ο τύπος του είναι, απόγονος και θρεφτάρι των μεγάλων επικών ηρώων — με λιγότερες συγγένειες πνευματικές και περισσότερο μυθικές — των Θερβάντες, των Ραμπελαί, των Σουίφτ, των γοητευτικών εκείνων "rebeles" που κατακλύζουν την ξένη — την αγγλική ιδιαίτερα — μυθογραφία των παλαιότερων χρόνων και την κάπως νεότερη σκανδιναβική. Ως προσωπικότητα, ο Αλέξης Ζορμπάς, είναι γνησιότατα ρωμαίικος. Και βαστά από πολύ μακριά, από τη γενιά του Οδυσσέα...
Φαντάζομαι, όμως, πως όλες οι λογοτεχνίες κι όλες οι εποχές έχουν τον Αλέξη Ζορμπά τους. Είναι το διονυσιακό (βακχικό, καλύτερα) πνεύμα της ζωής που ενσαρκώνεται σ' έναν τύπο και δίνει τη μάχη του με τον εαυτό του και με ό,τι αντιμάχεται αυτόν τον έξαλλο πόθο, τον αδρότατα γήινο και αχόρταγα αισθησιακό. Η πείρα έχει κατασταλάξει μέσα του, μετά την συμπλοκή με τα υλικά συστατικά της περιπέτειας του βίου, και ό,τι λογαριάζει, ό,τι βαραίνει είναι η δικαίωση του ανθρώπου στην έντονη επαφή του με ό,τι ανήκει στη δικαιοδοσία του φυσικού στοιχείου. Ένα κομμάτι του φυσικού κόσμου κι ο άνθρωπος, ποθεί μ' έναν τρόπο απροσχημάτιστα φυσικό την πραγματοποίηση της ενότητας με το σύμπαν. Συνήθως η επιδίωξη του σκοπού τούτου, από τους ανθρώπους που δεν ταλαιπωρούνται από μεταφυσικές αγωνίες, είναι απλή και στην απλότητά της ξέγνοιαστη. Και η πραγμάτωση του πόθου της ενότητας γεμίζει την ψυχή με τη μακάρια ικανοποίηση του συντελεσμένου αθλήματος. Είναι μια μορφή ευτυχίας και το πρόσωπό της είναι αρυτίδωτο. Έχει όλη τη σφριγηλότητα της πρωτόγονης μάχης που, όταν κερδίζεται, δικαιώνει, την ύπαρξη με αμεσότητα και πληρότητα.»