Η Ιστορία ενός αιχμαλώτου είναι μια από τις πιο ευτυχισμένες στιγμές της λογοτεχνίας μας, μια προσπάθεια μακρύτερη ίσως από τα αισθητικά όρια της εποχής της, που σήμερα αποδίδει καρπούς. Κι επίσης ένα κείμενο που απαιτεί μελλοντικά σοβαρή κριτική ανάλυση και μελέτη για να μάθουμε τι εκόμισε στη λογοτεχνία μας ο Στρατής Δούκας.
Λαϊκιστής από τη φύση του ο Μοσχονησιώτης συγγραφέας, βαθύς μελετητής της λαογραφίας μας από τα νεανικά του χρόνια αλλά και ακούραστος ερευνητής λαογράφος στη Μυτιλήνη, πάντοτε πίστευε πως η θέση του καλλιτέχνη είναι κοντά στο λαό και πως «ο λαός έχει τη δική του φωνή και πρέπει να βοηθηθεί να μιλήσει».
Αυτό, όμως, το αισθητικό πιστεύω δεν είναι το μόνο που ακολούθησε ο Στρατής Δούκας στο έργο του. Από το 1927 κιόλας με τα Γράμματα σ' ένα νέο μου φίλο, νεότατος αλλά προικισμένος «με μιαν οξύτατη ευαισθησία και μιαν εύκαμπτη διανόηση», όπως έγραψε γι' αυτόν ο Δ. Πικιώνης, έδωσε σωστές λύσεις σε πολλά αισθητικά προβλήματα και μίλησε από τους πρώτους για πυκνό λόγο και απλότητα. Δυο αρετές που υπάρχουν σ' όλα τα κείμενα του. Όπου η παρουσία του αισθητικού (αόρατη πάντα) κυριαρχεί και κατευθύνει από τα παρασκήνια. Χωρίς ποτέ να εμποδίζει την άνθηση και την καρποφορία. Μιας ποίησης που μας γοητεύει με το πλούσιο της ελληνικό φως.
Πέρα, όμως, από την αισθητική αυτή προετοιμασία υπήρχε και μια ανάλογη ψυχική. Ο συγγραφέας της Ιστορίας ενός αιχμαλώτου βίωσε μια παράλληλη σχεδόν περιπέτεια με τον ήρωα του στην πολύχρονη στρατιωτική του ζωή. 11 ιστορία, λοιπόν, που άκουσε στο προσφυγοχώρι της Κατερίνης ήταν και δική του ιστορία. Ο πρόσφυγας Δούκας που πήρε το 1927 τους δρόμους για τα χωριά της Μακεδονίας, να βρει τους συντοπίτες του και να ζήσει τις δοκιμασίες τους ήταν ψυχικά έτοιμος ν' ακούσει. Και προπάντων, από τη φύση του έτοιμος να εξαφανίζει τον εαυτό του σε μια συνεργασία, που όπως έγραφε ύστερα από πενήντα χρόνια ο Mario Vitti (Η γενιά του τριάντα. Ιδεολογία και μορφή, Αθήνα 1979, σ. 244-249), «είναι αδύνατο να ξεχωρίσουμε τη συμβολή του πραγματικού αιχμαλώτου με το βίωμα του και του λογοτέχνη που του έδωσε λογοτεχνικές αξιώσεις.