Κιτρομηλίδης Πασχάλης, Νεοελληνικός Διαφωτισμός. Οι πολιτικές και κοινωνικές ιδέες
 
Αθήνα 1996, ΜΙΕΤ
 
 
 

Η Ελληνική Νομαρχία τοποθετούσε το ελληνικό πρόβλημα μέσα σε ένα πλήρως ανεπτυγμένο θεωρητικό πλαίσιο πολιτικού ριζοσπαστισμού και το ανέλυε ως ζήτημα ριζικής ηθικής αναμόρφωσης και κοινωνικής επανάστασης. Ο Ανώνυμος Έλλην συνδύαζε τη ζωντανή γνώση των προβλημάτων της ελληνικής κοινωνίας με μια βαθιά οικείωση με την κοινωνική σκέψη του Διαφωτισμού. Η πραγματεία του βρίθει υπαινιγμών και αναφορών, που παραπέμπουν στην μεγάλη παράδοση της ευρωπαϊκής φιλολογίας, από τους αρχαίους Έλληνες ιστορικούς και ηθικούς συγγραφείς ως τους σύγχρονούς του δραματουργούς και πολιτικούς φιλοσόφους. Το αποτέλεσμα απέδωσε το σπουδαιότερο μνημείο  πολιτικής θεωρίας του νεοελληνικού Διαφωτισμού, που προσφέρει μια οξυδερκή ερμηνεία της δυσπραγίας και των προοπτικών του ελληνικού γένους με τους όρους της πολιτικής σκέψης του Montesquieu, του Rousseau, του Alfieri και του Beccaria και με σταθερό υπόβαθρο τον Αριστοτέλη και τον Ξενοφώντα, τον Πολύβιο και τον Πλούταρχο. (σελ. 344-345)

Η Ελληνική Νομαρχία ανήκε στην παράδοση του ελληνικού πολιτειακού ριζοσπαστισμού, που ξεπήδησε από την υποδοχή των γαλλικών επαναστατικών ιδεών στην ελληνική σκέψη. Ο Ρήγας υπήρξε ο πιο ηρωικός εκπρόσωπος αυτής της παράδοσης του ελληνικού επαναστατικού Διαφωτισμού, ενώ ο Ανώνυμος ο Έλλην της πρόσφερε την πιο περιεκτική θεωρητική της έκφραση. Ο ριζοσπαστισμός της Ελληνικής Νομαρχίας μπορεί να γίνει, νομίζω πλήρως αντιληπτός αν συγκρατήσει κανείς το γεγονός ότι αυτή η θεωρητική πραγματεία πολιτειακού ριζοσπαστισμού γράφτηκε το 1806, αφού η Γαλλική Επανάσταση είχε ήδη εξαντλήσει τη ριζοσπαστική της ορμή, και οι ελπίδες πολλών Ευρωπαίων φιλελεύθερων και οπαδών του Διαφωτισμού είχαν διαψευσθεί από την εμπειρία της τρομοκρατίας και την άνοδο της ναπολεόντειας δικτατορίας.