Γι' αυτό και τα περισσότερα έργα του —ακόμα και τα καθαρά λογοτεχνικά— έχουν έντονο αυτοβιογραφικό χαρακτήρα. Ενώ λοιπόν στην αρχή με τα κείμενά του δίνει έμφαση στα ιστορικά θέματα, σταδιακά αλλάζει το σκηνικό τους και στρέφεται προς τον κοινωνικό προβληματισμό.
Στην προσπάθειά του ωστόσο να πληροφορήσει τον αναγνώστη, αλλά και να αξιοποιήσει το υλικό που συγκέντρωσε με μόχθο και. συστηματική έρευνα, δεν φροντίζει να επεξεργαστεί τη μορφή των έργων του. Με την ανεξάντλητη όμως φαντασία και την εφευρετικότητα που τον χαρακτηρίζει, συνθέτει πολύπλοκες και πολυπρόσωπες ιστορίες με οδυσσειακές περιπέτειες, που συναρπάζουν με την αριστοτεχνική μερικές φορές διασύνδεση των πλασματικών ηρώων με υπαρκτά ιστορικά πρόσωπα και καταστάσεις. Στα προσόντα του επίσης ανήκουν η κριτική ματιά, αλλά και η ρητορική του δεινότητα, οι αριστουργηματικές περιγραφές τόπων και προσώπων και η γλωσσική άνεση, προπάντων στη χρήση των επιθέτων.
Ωστόσο, πολλές φορές ξεπερνάει το μέτρο. Για τον Ξένο η αφαίρεση είναι άγνωστη· θέλει να τα πει όλα. Έτσι, οι εκτεταμένες ιστορικές αναφορές, οι ποικίλες παρεκβάσεις και οι ρητορικοί πλατειασμοί ανατρέπουν τη δομή των αφηγημάτων του και κουράζουν τον αναγνώστη. Η γλωσσοπλαστική του εξάλλου επιδεξιότητα τον παρασύρει συχνά στην εκζήτηση και σε νεολογισμούς, που χαλαρώνουν επίσης την αφηγηματική συμμετρία των έργων του.
Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά τα βρίσκουμε στο πρώτο του κιόλας μυθιστόρημα Ο Διάβολος εν Τουρκία (πρωτοπαρουσιάστηκε σε αγγλική μετάφραση το 1851 και στην ελληνική του μορφή το 1862). Το έργο επηρεάστηκε, όπως άλλωστε δηλώνει και ο τίτλος του, από ένα παλαιότερο έργο, το Le diable boiteux του Lesage (1668-1747). Αλλά ο Ξένος διαμόρφωσε ένα εντελώς πρωτότυπο μυθιστόρημα, τοποθετημένο σε διαφορετικό χώρο και χρόνο, με δική του πλοκή και εντελώς διαφορετικούς χαρακτήρες: Το έργο αναφέρεται στον κόσμο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στα χρόνια του Μαχμούτ Β' (1808-1839). Δεν πρόκειται για μια συνεχόμενη ιστορία, αλλά, όπως δείχνει και ο υπότιτλος (Σκηναί εν Κωνσταντινουπόλει) για μια σειρά επεισοδίων, γεμάτων απίθανους έρωτες, δραματικές περιπέτειες, ραδιουργίες και δολοφονικές πράξεις, που συνδέονται με τον κύριο ήρωα του έργου, το διαβολικό βεζίρη Δαλπατάν. Το σκηνικό αλλάζει όταν ο αφηγητής περνάει σε παρατηρήσεις για τη δομή της οθωμανικής κοινωνίας. Η αφηγηματική του γραφή είναι αντικειμενική, κι αυτό τονίζεται με την τριτοπρόσωπη εξιστόρηση, εκτός από τις περιπτώσεις που ο αφηγητής αποτείνεται στον αναγνώστη, για να σχολιάσει τα σύγχρονα του γεγονότα. Ο ίδιος ο συγγραφέας ισχυρίζεται ότι το μυθιστόρημά του δεν περιέχει υπερβολικές ή ανύπαρκτες καταστάσεις. Ωστόσο, παρά τα στοιχεία αληθοφάνειας, δύσκολα αναγνωρίζουμε τη λογοτεχνική απόδοση συγκεκριμένοι ιστορικών προσώπων. Παρ' όλα αυτά, ο συγγραφέας αφηγείται με συναρπαστικό τρόπο, κεντρίζοντας επιδέξια το ενδιαφέρον του αναγνώστη για τα επεισόδια που θα ακολουθήσουν. Το έργο μάλιστα, όταν πρωτοκυκλοφόρησε στα αγγλικά, θεωρήθηκε μια από τις πιο εύστοχες μυθιστορηματικές αναπαραστάσεις της τουρκοκρατούμενης Ανατολής της εποχής του.